จากกรณีที่ธนาคารแห่งประเทศไทย(ธปท.) หรือแบงก์ชาติ เตรียมออกหลักเกณฑ์และอนุญาตให้จัดตั้งธนาคารพาณิชย์ไร้สาขา (Virtual Bank) ในประเทศไทย ซึ่งหลายคนยังสงสัยว่า Virtual Bank หรือเวอร์ชวลแบงก์ คืออะไร มีลักษณะอย่างไร และแตกต่างจากธนาคารพาณิชย์อย่างไร?
1.Virtual Bank คืออะไร ต่างจากธนาคารพาณิชย์ดั้งเดิมที่มีบริการ mobile/ internet banking อย่างไร
-Virtual Bank คือ ธนาคารพาณิชย์รูปแบบใหม่ที่ไม่มีสาขา โดยให้บริการผ่านช่องทางดิจิทัลเป็นหลัก ซึ่งผู้ขอจัดตั้ง Virtual Bank ต้องมีความเชี่ยวชาญในการให้บริการผ่านช่องทางดิจิทัล และนำเทคโนโลยี/ข้อมูลที่หลากหลายทั้งข้อมูลทางการเงินและข้อมูลทางเลือก เช่น พฤติกรรมการใช้จ่าย มาใช้ประเมินความเสี่ยงและวิเคราะห์พฤติกรรมลูกค้าได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพื่อให้สามารถนำเสนอบริการทางการเงินรูปแบบใหม่ (new value proposition) แก่ลูกค้ากลุ่มต่าง ๆ ได้ครบวงจรและเหมาะสม ขณะที่ mobile/ internet banking ของธนาคารพาณิชย์ดั้งเดิมเป็นเพียงหนึ่งในช่องทางการให้บริการผ่านช่องทางดิจิทัลเท่านั้น
2.ใครคือกลุ่มลูกค้าเป้าหมายของ Virtual Bank
-Virtual Bank สามารถให้บริการลูกค้าได้ทุกกลุ่ม โดยเน้นลูกค้ารายย่อย และ SMEs ที่คุ้นเคยกับการทำธุรกรรมบนโลกดิจิทัล รวมถึงกลุ่มที่ยังเข้าไม่ถึงบริการทางการเงินในระบบ (unserved) เช่น ไม่เคยมีบัญชีเงินฝากกับสถาบันการเงิน/เข้าไม่ถึงสินเชื่อในระบบ หรือกลุ่มที่ยังไม่ได้รับบริการที่ดีเพียงพอ ไม่ตอบโจทย์ความต้องการของตน (underserved) ให้มีโอกาสเข้าถึงหรือได้รับบริการทางการเงินที่ดีขึ้น
3.ธปท. มีความคาดหวังต่อการเปิดให้มี Virtual Bank อย่างไร และประโยชน์ที่ประชาชน/ธุรกิจจะได้รับจาก Virtual Bank
-สิ่งที่ ธปท. อยากเห็น (Green Line) จากการเปิด Virtual Bank ในไทย ได้แก่ การนำเสนอบริการทางการเงินที่ครบวงจรและเหมาะสมกับความต้องการของลูกค้าแต่ละกลุ่ม โดยเฉพาะลูกค้ารายย่อย และ SMEs กลุ่ม underserved และ unserved เช่น สินเชื่อเพื่อการประกอบอาชีพ และผลิตภัณฑ์การออม/ลงทุนที่ส่งเสริมวินัยทางการเงิน
4.การเปิดให้มี Virtual Bank จะส่งผลกระทบต่อธนาคารพาณิชย์ดั้งเดิม หรือเข้ามาทดแทนธนาคารพาณิชย์ดั้งเดิมหรือไม่
-จากประสบการณ์ในต่างประเทศที่ Virtual Bank เปิดให้บริการมาระยะหนึ่ง พบว่าการประกอบธุรกิจของ Virtual Bank ไม่ได้กระทบฐานะและผลประกอบการของธนาคารพาณิชย์ดั้งเดิมมากนัก แต่ช่วยกระตุ้นการแข่งขันและเพิ่มประสิทธิภาพในระบบการเงิน เช่น พัฒนาผลิตภัณฑ์ทางการเงินรูปแบบใหม่ที่ตรงกับความต้องการของลูกค้า และลดค่าธรรมเนียมการใช้บริการ เป็นต้น
5.ทำไม ธปท. จำกัดจำนวนใบอนุญาตในเบื้องต้นไว้ ไม่เกิน 3 ราย และจะพิจารณาเปิดให้ใบอนุญาตเพิ่มหรือไม่
-ในเบื้องต้น ธปท. จะนำเสนอรายชื่อผู้ที่สมควรได้รับใบอนุญาตให้จัดตั้ง Virtual Bank ต่อรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลังไม่เกิน 3 ราย เพื่อคัดเลือกผู้ที่มีคุณสมบัติเหมาะสมที่สุดที่จะช่วยตอบโจทย์ Green Line ได้อย่างยั่งยืน , มีจำนวนผู้เล่นใหม่เข้ามาช่วยกระตุ้นการแข่งขันได้อย่างเหมาะสม และเอื้อให้ ธปท. กำกับดูแลทั้งด้านความพร้อมในการดำเนินงาน ความมั่นคง และการปฏิบัติตามกฎเกณฑ์ ตลอดจนติดตามพฤติกรรมการประกอบธุรกิจเพื่อไม่ให้เกิดการผูกขาดหรือเอื้อประโยชน์ธุรกิจในเครือได้อย่างรัดกุมและมีประสิทธิภาพ ไม่สร้างความเสี่ยงต่อลูกค้าและเสถียรภาพระบบการเงิน
6.ผู้เล่นที่สามารถประกอบธุรกิจ Virtual Bank ได้ต้องเป็นธนาคารพาณิชย์เท่านั้นหรือไม่
-ธปท. เปิดกว้างให้ผู้ประกอบธุรกิจทั้งในภาคการเงิน เช่น ธนาคารพาณิชย์ดั้งเดิม หรือ non-bank และนอกภาคการเงิน เช่น บริษัทเทคโนโลยีขนาดใหญ่ (BigTech) บริษัทที่มีความเชี่ยวชาญด้านเทคโนโลยีการเงิน (FinTech) หรือกิจการค้าร่วม (consortium) ที่มีคุณสมบัติเหมาะสมขอจัดตั้ง Virtual Bank ได้ โดยไม่มีการแบ่งแยกหลักเกณฑ์การพิจารณาและกำหนดโควตาจำนวนใบอนุญาตตามประเภทผู้ขออนุญาตจัดตั้ง ว่าต้องเป็นกลุ่มผู้ประกอบธุรกิจในภาคการเงิน และนอกภาคการเงินอย่างละเท่าใด แต่จะพิจารณาคัดเลือกผู้ยื่นขออนุญาตจัดตั้ง Virtual Bank ทุกรายด้วยหลักเกณฑ์เดียวกัน
7.หลักเกณฑ์ในการคัดเลือกผู้ขอจัดตั้ง Virtual Bank เช่น ต้องมีฐานะการเงินแข็งแกร่ง จะเอื้อประโยชน์ให้กลุ่มทุนขนาดใหญ่มีความได้เปรียบในการคัดเลือกหรือไม่
-ด้วย Virtual Bank เป็นสถาบันการเงินรูปแบบใหม่ที่สามารถประกอบธุรกิจธนาคารพาณิชย์ได้เต็มรูปแบบ โดยใช้เทคโนโลยีเป็นหลักและไม่มีสาขา ดังนั้น ธปท. จึงให้ความสำคัญกับการมีคุณสมบัติและความพร้อมในหลายด้านในการพิจารณาคัดเลือก ซึ่งรวมถึงการมีฐานะการเงินที่แข็งแกร่ง มีเงินทุนเพียงพอสำหรับการลงทุนในเทคโนโลยีและระบบงานสำคัญและรองรับการเริ่มดำเนินธุรกิจของ Virtual Bank ในระยะแรกที่อาจยังไม่มีกำไรด้วย เพื่อให้มั่นใจว่า Virtual Bank จะดำเนินธุรกิจได้อย่างมั่นคง ช่วยตอบโจทย์ Green Line ที่ ธปท. อยากเห็นได้จริง และไม่สร้างความเสี่ยงต่อเสถียรภาพระบบการเงิน ผู้ฝากเงิน และผู้บริโภคในวงกว้าง
8.นักลงทุนต่างชาติสามารถยื่นขอจัดตั้ง Virtual Bank ได้หรือไม่
-นักลงทุนต่างชาติสามารถยื่นขอจัดตั้ง Virtual Bank ได้หากมีคุณสมบัติตามที่ ธปท. กำหนด โดยสัดส่วนการถือหุ้นของนักลงทุนต่างชาติใน Virtual Bank ต้องเป็นไปตามที่พระราชบัญญัติธุรกิจสถาบันการเงิน พ.ศ. 2551 กำหนด กล่าวคือ ไม่เกิน 25% ของจำนวนหุ้นที่มีสิทธิออกเสียงและจำหน่ายได้แล้วทั้งหมด โดย ธปท. จะพิจารณาความเป็นต่างชาติจากสัญชาติของผู้ถือหุ้นลำดับสุดท้าย (ultimate shareholder)
9.ธปท. มีแนวทางประเมินbusiness model ของผู้ขอจัดตั้ง Virtual Bank อย่างไร
-ธปท. พิจารณาถึงความยั่งยืนของ business model จากหลายปัจจัยประกอบกัน เช่น แผนธุรกิจ (business plan) ที่สะท้อนกลยุทธ์ที่แตกต่างจากคู่แข่งของผู้ขอจัดตั้ง Virtual Bank และแสดงให้เห็นถึงศักยภาพในการหาและขยายฐานลูกค้า โดยเฉพาะกลุ่ม unserved และ underserved ได้อย่างชัดเจนและเป็นไปได้
10.ผู้เชี่ยวชาญภายนอกที่มีความเป็นอิสระที่จะรับรองแผนธุรกิจ ประมาณการทางการเงิน และแผนการดำเนินงานระบบ IT ต้องมีคุณสมบัติอย่างไร และต้องได้รับความเห็นชอบจาก ธปท. หรือไม่
-ธปท. ไม่ได้กำหนดรายชื่อผู้เชี่ยวชาญภายนอกสำหรับการรับรองแผนธุรกิจ ประมาณการทางการเงิน และแผนการดำเนินงานระบบ IT อย่างไรก็ดี ผู้เชี่ยวชาญดังกล่าวจะต้องมีความรู้ความเข้าใจในธุรกิจการเงินการธนาคารและ IT รวมทั้งมีประสบการณ์ในการพิจารณาแผนธุรกิจ การจัดทำประมาณการทางการเงิน และแผนการดำเนินงานระบบ IT โดยเฉพาะด้านโครงสร้างการกำกับดูแล สถาปัตยกรรม และมาตรฐานการบริหารจัดการความเสี่ยงด้าน IT อีกทั้งบุคคลดังกล่าวต้องมีความเป็นอิสระ ไม่เป็นผู้มีส่วนได้เสียกับผู้ขอจัดตั้ง Virtual Bank
11.ธปท. จะมีกระบวนการคัดเลือกผู้ได้รับใบอนุญาตอย่างไร
-ธปท. จะจัดตั้ง “คณะกรรมการพิจารณาคัดเลือก Virtual Bank” ซึ่งประกอบด้วยผู้เชี่ยวชาญด้านการเงินการธนาคารและด้าน IT ที่ไม่มีส่วนได้เสียหรือเกี่ยวข้องกับผู้ยื่นขอจัดตั้ง Virtual Bank และจัดตั้ง “คณะทำงาน” ที่ช่วยสนับสนุนคณะกรรมการพิจารณาคัดเลือกฯ ที่ประกอบด้วยผู้แทนจากฝ่ายงานที่เกี่ยวข้องใน ธปท. โดย ธปท. จะเสนอผลการพิจารณาของคณะกรรมการพิจารณาคัดเลือกฯ ต่อคณะกรรมการนโยบายสถาบันการเงิน (กนส.) ก่อนเสนอรายชื่อของผู้ที่สมควรให้จัดตั้ง Virtual Bank จำนวนไม่เกิน 3 ราย ให้รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลังพิจารณาเห็นชอบ และหากคณะกรรมการพิจารณาคัดเลือกฯ เห็นว่าผู้ที่สมควรให้จัดตั้ง Virtual Bank มีจำนวนไม่ถึง 3 ราย (เช่น 1 ราย) หรือไม่มีผู้ที่สมควรเลย ธปท. จะเสนอรายชื่อผู้ที่สมควรให้จัดตั้งต่อ กนส. และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง ตามผลประเมินจริง
12.แนวทางกำกับดูแล Virtual Bank เหมือนหรือแตกต่างจากการกำกับดูแลธนาคารพาณิชย์ดั้งเดิมอย่างไร
-Virtual Bank เป็นธนาคารพาณิชย์ประเภทหนึ่ง จึงอยู่ภายใต้กรอบการกำกับดูแลเช่นเดียวกับธนาคารพาณิชย์ในปัจจุบัน โดยมีแนวทางกำกับดูแลตามระดับความเสี่ยง (risk proportionality) ซึ่ง ธปท. จะให้ความสำคัญกับธรรมาภิบาลและวัฒนธรรมความเสี่ยง (risk culture) รวมถึงความต่อเนื่องในการให้บริการของระบบ IT: Virtual Bank ต้องมีความพร้อมในการใช้งานของระบบ (system availability) เข้มกว่าธนาคารพาณิชย์ดั้งเดิม
โดยมีการกำหนด (1) ระยะเวลาหยุดชะงักของช่องทางให้บริการหลัก (downtime) รวมทั้งปีต้องไม่เกิน 8 ชั่วโมง สอดคล้องกับการรับประกันคุณภาพการให้บริการ (service level agreement) ที่ระดับ 99.9% และ (2) ระยะเวลากู้คืนระบบ (recovery time) แต่ละครั้งไม่เกิน 2 ชั่วโมง สอดคล้องกับมาตรฐานสากลที่ใช้กับโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินที่สำคัญ
นอกจากนี้ เพื่อป้องกันความเสี่ยงที่มิจฉาชีพจะใช้ Virtual Bank เป็นช่องทางในการกระทำความผิด เช่น การเปิดบัญชีม้า ธปท. ได้กำหนดให้ Virtual Bank ต้องใช้มาตรฐานการยืนยันตัวตน (KYC) เช่นเดียวกับธนาคารพาณิชย์ดั้งเดิม โดย ธปท. ได้ร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เช่น สมาคมธนาคารไทย กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน สำนักงานตำรวจแห่งชาติ เพื่อดำเนินการป้องกันและหาแนวทางแก้ไขอย่างต่อเนื่อง เพื่อให้มั่นใจว่าสถาบันการเงินมีความเข้มงวดในขั้นตอนการตรวจสอบ/พิสูจน์ตัวตนของลูกค้าที่ขอเปิดบัญชีเงินฝากให้มีความถูกต้องครบถ้วนและสอดคล้องกับข้อเท็จจริงที่เกี่ยวข้อง
13.ทำไมไม่อนุญาตให้ Virtual Bank มี ATM/ CDM ของตนเอง และ Virtual Bank สามารถให้บริการฝาก/ ถอนเงินสดได้หรือไม่ อย่างไร
-ธปท. ไม่อนุญาตให้ Virtual Bank จัดตั้งสาขาหรือมี ATM/CDM ของตนเอง เพื่อเน้นการให้บริการผ่านช่องทางดิจิทัลเป็นหลัก โดยใช้กระบวนการทำงานใหม่ที่ยืดหยุ่น คล่องตัวขึ้น และมีต้นทุนพนักงาน/สถานที่ลดลง ซึ่งจะตอบโจทย์วิถีชีวิตของคนรุ่นใหม่ที่ต้องการใช้บริการดิจิทัลที่ครบวงจร
อย่างไรก็ดี Virtual Bank สามารถให้บริการรับฝากเงิน (cash-in) และถอนเงิน (cash-out) ผ่านตัวแทนทางการเงิน (banking agent) หรือเครือข่ายของผู้ให้บริการอื่น เช่น ATM pool ได้ เพื่อสนับสนุนลูกค้าบางกลุ่มที่ยังจำเป็นต้องใช้เงินสดในช่วงที่ระบบการเงินไทยยังไม่พร้อมเข้าสู่กระบวนการดิจิทัลอย่างเต็มรูปแบบ ทั้งนี้ Virtual Bank ต้องไม่พึ่งพาช่องทางดังกล่าวมากเกินสมควร
14.ทำไมการเปิดดำเนินการ Virtual Bank ต้องมี phasing 3-5 ปีก่อนที่จะให้ดำเนินธุรกิจได้เต็มรูปแบบ
-ด้วย Virtual Bank เป็นการดำเนินธุรกิจธนาคารพาณิชย์รูปแบบใหม่ (ไม่มีสาขา โดยใช้เทคโนโลยีและให้บริการผ่านช่องทางดิจิทัลเป็นหลัก) ธปท. จึงกำหนดให้ในช่วงแรก Virtual Bank ต้องดำเนินธุรกิจภายใต้เงื่อนไขที่กำหนด (phasing) เพื่อให้มั่นใจว่า Virtual Bank จะสามารถดำเนินธุรกิจในช่วงแรกได้อย่างมั่นคงและไม่สร้างความเสี่ยงต่อระบบการเงิน โดย ธปท. จะติดตามความพร้อมในการดำเนินธุรกิจ การออกผลิตภัณฑ์ รวมทั้งการปฏิบัติตามกฎเกณฑ์การกำกับดูแลอย่างใกล้ชิด
15.Virtual Bank ทำอะไรได้บ้างตั้งแต่วันแรกที่เปิดดำเนินการ
-ธปท. มีการติดตามการดำเนินงานในช่วง phasing อย่างใกล้ชิด ดังนั้น ในการออกผลิตภัณฑ์ทางการเงินใด ๆ นั้น Virtual Bank จะต้องมีความพร้อมด้านกระบวนการภายใน (internal operation/control) ตาม business plan ที่ได้นำเสนอตอนยื่นขอจัดตั้ง เพื่อไม่ให้การประกอบธุรกิจดังกล่าวก่อให้เกิดความเสี่ยงต่อลูกค้าและระบบการเงิน จากตัวอย่างในต่างประเทศพบว่า Virtual Bank จะทยอยออกผลิตภัณฑ์ทางการเงินตามความพร้อม โดยเริ่มจากการรับฝากเงิน การโอน/ชำระเงิน และการให้สินเชื่อ ก่อนให้บริการประเภทอื่น
16.หาก Virtual Bank ไม่ผ่านการประเมินในช่วง phasing ธปท. จะดำเนินการอย่างไร
-ธปท.จะให้ Virtual Bank ชี้แจงสาเหตุที่ไม่สามารถทำได้ตามแผน และเสนอแผนปรับปรุงแก้ไขก่อน หากพิจารณาว่า
1) มีเหตุผลอันสมควรและมีแผนปรับปรุงแก้ไขที่ชัดเจน ธปท. อาจพิจารณาขยายระยะเวลาช่วง phasing เพื่อให้ Virtual Bank ปรับปรุงแก้ไขก่อนพิจารณาให้เข้าสู่ช่วง full-functioning ต่อไป
2) ไม่ผ่านการประเมินในประเด็นที่อาจส่งผลกระทบอย่างมีนัยต่อเสถียรภาพระบบการเงินหรือผู้บริโภคในวงกว้าง โดยไม่มีเหตุผลอันสมควรหรือไม่มีแผนปรับปรุงแก้ไขที่ชัดเจน ธปท. อาจพิจารณาให้ Virtual Bank เลิกกิจการและเสนอต่อรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง พิจารณาเพิกถอนใบอนุญาต Virtual Bank ต่อไป
ทั้งนี้ Virtual Bank ทุกรายจะต้องจัดทำแผนรองรับกรณีต้องเลิกกิจการ (exit plan) ไว้ล่วงหน้า โดยเตรียมกระบวนการดูแลลูกค้าอย่างเหมาะสม ให้มีเวลาดำเนินการและส่งผลกระทบต่อลูกค้าน้อยที่สุด
17.การฝากเงินกับ Virtual Bank ได้รับการคุ้มครองจากสถาบันคุ้มครองเงินฝากหรือไม่ อย่างไร
-Virtual Bank ถือเป็นสถาบันการเงินตามกฎหมายว่าด้วยสถาบันคุ้มครองเงินฝาก ซึ่งประกอบด้วยธนาคารพาณิชย์ บริษัทเงินทุน และบริษัทเครดิตฟองซิเอร์ ผู้ฝากเงินใน Virtual Bank จึงจะได้รับความคุ้มครองจากสถาบันคุ้มครองเงินฝากเช่นเดียวกับธนาคารพาณิชย์ในปัจจุบัน
ทั้งนี้ Virtual Bank มีหน้าที่นำส่งเงินเข้ากองทุนคุ้มครองเงินฝากในอัตราที่กำหนดเช่นเดียวกับสถาบันการเงินอื่น ๆ ซึ่งปัจจุบันกำหนดที่ 0.01% ต่อปี ของยอดเงินฝากถัวเฉลี่ยของบัญชีเงินฝากที่ได้รับการคุ้มครอง
(ที่มา : ธนาคารแห่งประเทศไทย)
